Adolescents’ opinions and thoughts about consanguineous marriages: A Turkey sample

Abstract

Background: Family is the core of social life.  Consanguineous marriage means the blood relation between spouses, in other words cognation.  Consanguineous marriage is a comprehensive phrase and socio-economic reasons lie behind consanguineous marriages. Consanguineous marriages are observed more commonly in societies having a closed economy and societies living a nomadic life.

Objectives: This study is conducted so as to find out adolescents’ thoughts and opinions with regard to consanguineous marriages.

Methods: This study, conducted between dates of March 12^th, 2015 – February 15^th 2016, is a descriptive type. Research was conducted as a two-centre study in Akşehir District of Konya and Yenimahalle district of Ankara. Total number of participant students in the research is 2073 students.

Findings: The percentage of adolescents’ whose parents made consanguineous marriage is 12,1%. The rate of students who have consanguineous marriage among their relatives is 50,8%. Many of the health problems caused by students’ relatives who made consanguineous marriage are physical disabilities. Demand of family is mainly pointed (56,3%) out as the reason of consanguineous marriage.

Conclusion: When dominant attitude of families on marriages are considered, it is suggested to include parents while holding public health education programs. When it is considered that adolescents access necessary information through school classes, it is of importance for the Ministry of National Education to display more sensitivity on this matter.

Özet:

Adölesanların akraba evliliklerine ilişkin görüş ve düşünceleri: Türkiye örneği

Giriş: Akraba evliliği, eşler arasında aynı atadan gelme durumu olup aralarında kan bağı bulunmasını ifade etmektedir. Genel olarak: anne veya babalarından biri kardeş olan bir çiftin yaptığı birinci derece akraba evliliği (kuzen evlilikleri); büyükanne veya büyükbabalarından biri kardeş olan çiftlerin yaptığı ikinci derece akraba evliği olarak iki şekilde incelenmektedir. Kan bağını esas alan bu evlilikler sonucunda; sakat doğumlar, genetik yapıyı bozan patolojiler, bebek ölüm hızında artış, talasemi, perinatal ölüm hızında artış, doğumsal kalp hastalığı, spontan abortus, serebral palsi prevalansında artış, Akdeniz ateşi, 5 yaş altı ölümler, meydana gelmekte özürlü çocuk doğma riski iki kat fazla olmaktadır.

Amaç: Bu araştırmanın amacı; geleceğin aile kurumunu ve yapısını oluşturacak adölesan nüfusun, akraba evliliklerine yönelik görüş ve yaklaşımlarının belirlenmesi yoluyla gereksinimlerinin saptanmasıdır.

Metod: Kesitsel türdeki araştırma 12 Mart 2015- 15 Şubat 2016 tarihleri arasında Konya ilinde 4 lise, Ankara ilinde 3 lise olmak üzere 7 lisedeki 2073 öğrenciyle yapılmıştır.

Bulgular: Annesi ve babası arasında akraba evliliği bulunan adölesanların oranı %12,1’dir. Akrabası arasında akraba evliliği bulunanların oranı %50,8’dir. Ailesinde veya akrabasında akraba evliliği yapanlarda sağlık problemi oluşanların çoğunluğunu fiziksel engellilik oluşturmaktadır. Akraba evliliğine tamamen karşı olan adölesanların oranı %36,3’tür. Akraba evliliğinin kaynağı olarak çoğunlukla (%56,3) aileleri baskısı/isteği gösterilmiştir.

Sonuç ve Öneriler: Araştırma bulgularımızda geleceğin aile birimini oluşturacak adölesan grubun akraba evliliklerine karşı kesin bir görüş sunmaması, gençlerde farkındalık ve bilincin yeterince oluşturulamadığını düşündürmektedir. Araştırma bulgularımızda akraba evliliğine yönelik bilgilerin çoğunlukla okul derslerinden öğrenildiği düşünüldüğünde okullardaki eğitim müfredatının adölesanları bilinçlendirmede değerlendirilmesi gereken bir fırsat olduğu söylenebilir. Akraba evliliğine yönelik adölesan grubu bilinçlendirme çabalarının, ülke geneline yayılan okul ve toplum eğitimleriyle sağlanması önerilmektedir. Ailelerin çocuklarının evlilikleri konusundaki baskın tutumları göz önünde bulundurulduğunda, bu eğitimlerde anne-babaların kapsama alınması ve evlilik yapmış bireylere genetik danışmanlık hizmetlerinin sunulması önerilmektedir.

Adölesanların gerekli bilgiye çoğunlukla okul derslerinden erişmesi bakımından Milli Eğitim Bakanlığı’nın konuya gereken hassasiyeti göstermesi önemlidir.

Genişletilmiş Türkçe Özet:

Aile, toplumsal hayatın çekirdeğidir. Bu çekirdeğin oluşması, evlenme olgusu ile gerçekleşmektedir. Aile çatısını oluşturan evlenme biçimleri toplumun; değer yargılarına, sosyal ve ekonomik yapısına, kırsal kesimlerdeki ve kentlerdeki yaşam biçimlerine göre değişiklik göstermektedir. Akraba evliliği, eşler arasında kan bağı bulunmasını yani aynı atadan gelme durumunu ifade etmektedir. Kanbağı olan akrabalar, toplumun genelinde görülen ortak gen yüzdesine göre daha fazla ortak gen taşımaktadır. Akraba evlilikleri, ataerkil aile yapısının ve geleneksel anlayışın sürdürülmesinde önemli bir yer tutmakta olup genel olarak: anne veya babalarından biri kardeş olan bir çiftin yaptığı birinci derece akraba evliliği (kuzen evlilikleri); büyükanne veya büyükbabalarından biri kardeş olan çiftlerin yaptığı ikinci derece akraba evliği olarak iki şekilde incelenmektedir. Kardeş çocukları arasındaki evliliklerde birinci derece önemli sağlık sorunları   meydana gelirken, kardeş torunları arasında ikinci derece sağlık sorunları görülmektedir. Dünya nüfusunun 1 milyonu akraba evliliğini tercih etmektedir. Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Batı Asya’nın çoğu bölgesinde geleneksel ve saygın bir konumda olup bu toplumlarda tüm evliliklerin %20 ile %50’sini akraba evlilikleri oluşturmaktadır. Türkiye verilerine bakıldığında ise; kırsal bölgelerde akraba evlilik oranı %24,60 olarak belirlenirken, bu oran kentsel bölgelerde %18,80 yine aynı yılın verilerine göre gençlerde, akraba evliliği oranı %21,2, akraba evliliği yapanların birinci derece akraba evliliği oranı %51,9’dur. Türkiye’de yapılan diğer bazı çalışmalara bakıldığında ise, akraba evliliği oranlarının %11,5 ile %49, 6 arasında değiştiği, batı bölgelerde oran düşük olarak saptanırken, oranların doğu ve güneydoğu bölgelerinde yükseldiği görülmektedir. Bulunduğumuz toplumda gerekli sağlık hizmeti çalışmalarını etkin bir şekilde sürdürebilmek için gençler ve aileleri akraba evliliğinin oluşturabileceği sağlık problemleri konusunda bilinçlendirilmeleri akraba evliliği gelişti ise genetik danışmanlık hizmeti için sağlık kurumlarına yönlendirilmeleri son derece önemlidir. Bu araştırmanın amacı; geleceğin aile kurumunu oluşturacak adölesan nüfusun, akraba evliliklerine yönelik görüş ve yaklaşımlarının belirlenmesi ve gereksinimlerinin saptanması olup literature katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Yöntem

Araştırma Konya/Akşehir İlçesi ve Ankara/Yenimahalle ilçesi olarak iki merkezli bir çalışma şeklinde yürütülmüştür. Akşehir İlçesi 4 lisede n: 1116’dır. Yenimahalle ilçesi 3 lisede n: 957’dir. Toplam öğrenci sayısı ise 2073 kişidir.

Bulgular

Araştırmaya katılanların %53,8’lik bölümünü Akşehir İlçesindeki okullardan, %46,2’ sini Ankara’daki okullardan katılan öğrenciler oluşturmaktadır.  Akraba evliliği hakkında bilgi sahibi olanlar %91,2 iken cinsiyet arasında bir fark bulunmamıştır. Annesi ve babası arasında akraba evliliği bulunanların oranı %12,1’dir. Akrabası arasında akraba evliliği bulunanların oranı %50,8’dir. Ailesinde veya akrabasında akraba evliliği yapanlarda sağlık problemi oluşanların çoğunluğunu fiziksel engellilik oluşturmaktadır. Akraba evliliğine tamamen karşı olanlar %36,3’tür. Akraba evliliğinin kaynağı olarak çoğunlukla (%56,3) aile isteği gösterilmiştir.

Tartışma

Akraba evliliği konusunda yapılan çalışmalarda özellikle bu tür evliliklerin gelişmiş ülkelerde azalmasına rağmen gelişmekte olan ülkelerde halen yaygın olduğu gösterilmektedir. Çalışmamızda anne ve babası arasında akraba evliliği oranı (%12,1) Düzce ilindeki evlilik oranıyla benzer olup diğer çalışmalara göre daha düşük bulunmuştur. Çocukların anne babalarına yönelik beyanı eşler arasındaki akraba evliliğini yansıttığı düşünüldüğünde akraba evliliği oranı çalışmamızda TUİK 2011 verisine göre (%23,3) daha düşük çıkmıştır. Anne baba arasındaki akraba evliliği oranı Ankara’da %8,7 iken Akşehir’de bu oran %15,0 ile iki katına çıkmaktadır. Türkiye’de kırsal ile kentsel arasındaki bu fark benzer şekilde diğer çalışmalarda da gösterilmektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun kırsal kesimlerinde oldukça yaygın olan bu evlenme biçiminin sosyo-ekonomik ve psikolojik nedenlere dayalı olarak gerçekleşebilmektedir. Bunlar mirasın bölünmemesi, yakın akraba ve kardeş çocuklarının yaşlılık döneminde kayın valide ve kayın pedere daha iyi bakabilecekleri ümidi gibi sebeplerle bu evlenme biçimi tercih edilmektedir. Kırsal alanda farkındalık ve bilinçlendirmeye gereksinimin fazla olduğu söylenebilir.

Ailesinde veya akrabasında akraba evliliği yapanların gebeliklerinde, doğumda ya da doğum sonrasında herhangi bir sağlık problemi oluştuğunu belirtenlerin tamamı Akşehir ilçesinde yer almaktadır. Akraba evliliği oranının iki kat fazla olduğu Akşehir ilçesinde kırsal alanda sağlık hizmetlerine erişim, ulaşım, sağlık bilinci, erken koruyucu önlem ve taramaların yapılması, doğum sonrası bakım gibi sağlığın çok yönlü belirleyicilerinden kaynaklanabileceği söylenebilir. Ailesinde veya akrabasında akraba evliliği sonucu sağlık problemi oluşanlarda ilk sırada fiziksel engel, ikinci sırada zihinsel engel ve 3. sırada büyüme gelişme sorunları yer almaktadır. Bilindiği üzere akraba evliliğinin en önemli sonuçlarından biri bu tür evliliklerin yol açtığı sağlık sorunlarıdır.

Adölesanların akraba evlilikleri hakkındaki düşüncelerine bakıldığında "tamamen karşı" olduğunu belirtenlerin oranı "yapılmasa daha iyi olur" ve "doğru bulmasa da olabilir" olarak belirtenlerin toplamından daha düşüktür. Akraba evliliğini doğru bulanların sayısı, Akşehir ilçesinde Ankara Yenimahalle ilçesine göre yaklaşık iki kat daha fazladır. Şenel tarafından lise öğrencileri üzerinde yürütülen çalışmada benzer şekilde bölgesel farklılıklar bulunmaktadır. Bizim çalışmamızda akraba evliliğini doğru bulma oranı Şenel’in çalışmasına göre daha düşüktür, ancak kesin bir dille karşı çıkanların oranı genel toplamın yaklaşık üçte biri oranında olması düşündürücüdür. Geleceğin aile birimini oluşturacak neslin bu yönde kesin bir görüş sunmaması, farkındalık ve bilincin yeterince oluşturulamadığını düşündürmektedir. Tabak tarafından yürütülen çalışmada kadınların akraba evliliğine karşı %70 oranında karşı olması yaşa bağlı olarak farkındalık ve bilincin kazanabileceği bu nedenle riskli davranış gösterme olasılığı yüksek adölesan gruba yönelik çalışmalar önem arz etmektedir.

Çalışmamızda adölesanlara akraba evliliklerinin kaynağı hakkında görüşleri sorulmuştur. Katılımcıların yarısından fazlası (%56) kaynağın aile olabileceği yönünde görüşlerini bildirmiştir. Bu durum anne-babaların, çocuklarının evlilikleri konusunda baskın tutum takındıklarını düşündürmektedir.

Sonuç ve Öneriler

Çalışmamızda anne babası arasında akraba evliliği bulunanların oranı %12,1 olup akraba evliliği yapılmasına kesinlikle katılmadığını belirtenler %36,3’tür. Akşehir ilçesi ile Ankara Yenimahalle ilçesi arasında anne babanın akraba olma oranları arasında yaklaşık iki kat fark olup kırsal ve kentsel bölge farkının devam ettiğini düşündürmektedir. Ailesinde akraba evliliği bulunan adölesanlar, bu evliliklerden doğan çocuklarda fiziksel engel, zihinsel engel ve gelişimsel gerilik gibi sağlık sorunlarının ön planda olduğunu belirtmişlerdir. Araştırma bulgularımızda akraba evliliğine yönelik bilgilerin çoğunlukla okul derslerinden öğrenildiği düşünüldüğünde okullardaki eğitim müfredatının adölesanları bilinçlendirmede değerlendirilmesi gereken bir fırsat olduğu söylenebilir. Akraba evliliğine yönelik adölesan grubu bilinçlendirme çabalarının, ülke geneline yayılan okul ve toplum eğitimleriyle sağlanması önerilmektedir. Ailelerin çocuklarının evlilikleri konusundaki baskın tutumları göz önünde bulundurulduğunda, bu eğitimlerde anne-babaların kapsama alınması ve evlilik yapmış bireylere genetik danışmanlık hizmetlerinin sunulması önerilmektedir. Türkiye’de akraba evliliğine yönelik güncel ulusal veri 2011 kaynaklı olup ülke çapında yeni verilere gereksinim duyulmaktadır.