Sosyolojik bir çeviri eleştirisi: Bourdieu’yle Queneau’dan Yücel’e “Zazie Metroda”

Abstract

Literary translations, as cultural products, are a fundamental practice in the fields of literature and publishing. Analyzing the conditions and constraints in the circulation of translations is the main focus in the translation criticism research. The Bourdieusian sociological approach to translation practice does not differentiate between the source and the destination literary and publishing fields, but examines the field with its sociocultural dynamics. The dispositions and capitals of the agents involved in this practice, especially authors, translators and publishing houses, are the basic components of a field study. Like other fields, different cultural fields are spaces of struggles for legitimacy. Agents act through their position in the field, their habitus and capital. A field is a site where the movement of historically valid economic and sociocultural capital is analyzed. Symbolic capital is the sum of all types of capital as acquired in the space of struggle. This article analyzes the translation of Zazie dans le métro as a practice, examining the profiles, predispositions and capitals of the agents and their positions in the field of literature and publishing. In the field study, a comparison of source and target texts was also conducted in order to observe translators' decisions. In terms of their linguistic and cultural elements, translations cannot be considered independent of the fields and agents they are products of and related to. The literary features of the text and the limitations of the translation are revealed and evaluated in relation to the translator Tahsin Yücel's writings and interviews on this translation. Zazie dans le métro's positioning within the New Novel and Oulipo movements, the novel's fiction, Raymond Queneau's attitude towards language and reality, language and word games, especially zazisms, have created limitations in translation. The novel, which gained a wide readership in the world, did not receive the expected attention in the Turkish literary field and failed to carry its legitimacy in the source field. Both sociological and textual perspectives on translation practice have enabled the establishment of certain causal relations and explanations for reception.

(Extended English summary is at the end of this document)

Özet

Edebiyat çevirileri kültürel ürünler olarak yazın ve yayıncılık alanlarının temel pratiklerindendir. Çevirilerin dolaşımında koşulların ve kısıtlılıkların incelenmesi çeviri eleştiri araştırmalarının temel izleğidir. Bourdieu sosyolojisiyle çeviri pratiğine bakış kaynak ile erek yazın ve yayıncılık alanları arasında ayrım gözetmeksizin, alanı sosyokültürel dinamikleriyle inceler. Yazar, çevirmen ve yayınevleri başta olmak üzere bu pratiğe katılan faillerin yatkınlıkları ve sahip oldukları sermayeler bir alan incelemesinin temel bileşenleridir. Diğer alanlar gibi farklı kültürel alanlar da meşruiyet mücadelelerinin uzamıdır. Failler alan içindeki konumları ve habitus ve sermayeleriyle eylerler. Bir alan tarihselliğiyle geçerli ekonomik ve sosyokültürel sermaye hareketinin incelendiği bir sahadır. Simgesel sermaye, mücadele uzayında edinilmiş olarak tüm sermaye türlerinin toplamıdır. Bu makale Zazie dans le métro’nun çevirisini bir pratik olarak ele alarak faillerin profilleri, yatkınlık ve sermayeleriyle yazın ve yayıncılık alanında konumları incelenmiştir. Yürütülen alan incelemesinde çevirmen kararlarını görebilmek için kaynak ve erek metin karşılaştırması da gerçekleştirilmiştir. Çevirileri dilsel ve kültürel unsurları açısından ürünü oldukları ve ilişkili oldukları alanlardan ve faillerden bağımsız düşünmek mümkün değildir. Metnin yazınsal özellikleri ve çeviride yarattığı kısıtlılıklar ortaya konularak, çevirmen Tahsin Yücel’in bu çeviri üzerine yazdıkları ve yapılan söyleşilerle ilişkili olarak değerlendirilmiştir. Zazie dans le métro’nun Yeni Roman ve Oulipo akımları içinde konumlanması, romanın kurgusu, Raymond Queneau’nun dil ve gerçekliğe karşı tutumu, zazizmler başta olmak üzere dil ve sözcük oyunları çeviride kısıtlılıklar oluşturmuştur. Dünyada geniş bir okur kitlesi elde eden roman Türk yazın alanında beklenen ilgiyi görmemiş ve kaynak alandaki meşruiyetini taşıyamamıştır. Çeviri pratiğine hem sosyolojik hem metinsel bakış, alımlama için bir takım nedensellik ilişkilerinin kurulmasına ve açıklamalar getirilmesine olanak sağlamıştır.